ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق

در این مقاله به بررسی ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق می‌پردازیم.

رشد روزافزون جمعیت و نیاز به مسکن و همچنین گسترش اماکن اداری، تجاری و … در کلان‌شهر تهران، افزایش ساخت‌وساز را به دنبال داشته است. با استناد به آمار و ارقام حوادث ارجاع‌شده به این سازمان، متأسفانه عدم آگاهی از اصول ایمنی ساختمان‌ها و بعضاً کوتاهی افراد مسئول، هر ساله حوادث و سوانح تلخ بسیاری را موجب شده و خسارات مالی و جانی فراوانی را به شهروندان محترم تحمیل می‌نماید.

از این روی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران بر آن شده است تا با کنترل و نظارت بر رعایت اصول ایمنی در طراحی و اجرای ساختمان‌ها، ضمن بهبود ساخت‌وسازها، آسایش شهروندان را تأمین نماید.

در این راستا گردآوری ضوابط و مقررات ایمنی ساختمان در دستور کار معاونت پیشگیری و حفاظت از حریق این سازمان قرار گرفت تا ضمن راهنمایی مسئولین محترم دفاتر فنی و مهندسین گرامی، بستر مناسبی جهت اطلاع‌رسانی به اربابان رجوع فراهم آید. مجموعه ضوابط و مقررات ایمنی آتش نشانی، در سه بخش ضوابط ایمنی معماری، ضوابط ایمنی تأسیسات مکانیکی و اطفاء حریق و همچنین ضوابط ایمنی تأسیسات الکتریکی و اعلام حریق گردآوری شده است.

ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق

ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق در برگیرنده مجموعه ضوابط و مقررات ایمنی آتش نشانی، در بخش ضوابط ایمنی تأسیسات الکتریکی و اعلام حریق توسط معاونت پیشگیری و حفاظت از حریق این سازمان گردآوری شده است. طراحی و اجرای سیستم های کشف و اعلام حریق توسط شرکت های مجری باید تنها بر اساس ضوابط ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق ذکر شده باشد.

معاونت پیشگیری و ایمنی سازمان آتش نشانی تهران به منظور دستیابی به مجموعه دستورالعمل هایی که رعایت آن شرایط ساخت و ساز ایمن را فراهم آورد، از سال ها پیش تهیه ضوابط ایمنی را آغاز و نتایج آن را در اختیار عموم قرارداده، و به طور همزمان توسعه، بهبود وتطابق ضوابط با متد روز دنیا را در دستورکار خود داشته است.

ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق انتخاب انواع کاشف‌ها، کارکرد و شرایط استفاده آنها، نحوه طراحی، جانمایی و نصب آنها در فضاهای مختلف، پنل‌های مرکزی اعلام حریق، سیستم‌های هشدار دستی و اتوماتیک و … می‌باشد.

این ضوابط براساس دو استاندارد معتبر و مرتبط NFPA-72 (مجموعه دستورالعمل‌ها و استاندارد‌های ایمنی و آتش نشانی ایالات متحده امریکا – فصل اعلام حریق) و BS-EN54 (مجموعه دستورالعمل‌ها و استانداردهای ایمنی و آتش نشانی اتحادیه اروپا – فصل اعلام حریق) استخراج شده است.

طراحی و اجرای سیستم‌های کشف و اعلام حریق توسط شرکت‌های مجری باید تنها براساس ضوابط ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق ذکرشده باشد. شرایط طراحی با استناد به یکی از استانداردهای ذکرشده، مورد پذیرش سازمان است و امکان استفاده هم‌زمان از هر دو استاندارد در یک پروژه (نیمی از یک استاندارد و نیمی از استاندارد دیگر) وجود ندارد.

کاربرد ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق

محدوده اجرای ضوابط ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق پیش رو شامل تمامی مناطق تحت پوشش شهرداری تهران می باشد. کاربرد ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق برای طراحی نصب، راه اندازی و نگهداری سیستم های کشف و اعلام حریق در تمامی گروه های ساختمانی نام برده شده در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان ویرایش ۱۳۹۵ می باشد.

دستورالعمل ضوابط آتش نشانی یا ضوابط آتش نشانی تهران ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق با توجه به استاندارد های معتبر بین المللی از جمله: NFPA72 و BS5839 تدوین شده است. خوانندگان محترم در این دستورالعمل با اجزاء بکار رفته در سیستم های کشف و اعلام حریق آشنا شده و همچنین با لزوم دانستن فواصل، محل های نصب و نحوه ی نصب صحیح تجهیزات آشنا می شوند. بخش های مورد اشاره در این دستورالعمل به شرح زیر می باشد:

• الزامات ساختمان ها و بناها در اجرای سیستم های کشف و اعلام حریق
• معیار طراحی، انتخاب و نصب ادوات سیستم های کشف و اعلام حریقتوضیحات تکمیلی طراحی و اجرای سیستم های کشف و اعلام حریق
• علائم پیشنهادی راهنمای جهت استفاده در نقشه های سیستم های کشف و اعلام حریق
• توضیحات مختصر تصویری طراحی و اجرای سیستم های کشف و اعلام حریق
• نظارت بر اجرای سیستم های کشف و اعلام حریق
• چک لیست پیشنهادی جهت نظارت بر سیستم های کشف و اعلام حریق

لذا ضروری است کلیه استفاده کنندگان از ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق ، تمامی الزامات گروه یک را رعایت و بین الزامات گروه ۲ و ۳ یکی را انتخاب و تا انتهای پروژه بر اساس آن عمل نمایند.بدیهی است استفاده از دستورالعمل های هر دو گروه ۲ و ۳ به طور همزمان جهت یک پروژه مجاز نمی باشد.

همچنین در پاره ای مواقع به تشخیص سازمان آتش نشانی و در راستای ایجاد هماهنگی هرچه بیشتر در طراحی ها،اعداد ارائه شده در یکی از دو استاندارد، به عنوان معیار برای تمامی طراحی ها در بخش الزامات عمومی طراحی منظور گردیده است.

ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق | ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق | ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق

تصرف‌ های نه‌ گانه

تصرف‌های نه‌گانه شامل: تصرف‌های مسکونی، آموزشی-تربیتی، درمانی و مراقبتی، تجمعی، اداری و حرفه‌ای، کسبی و تجاری، صنعتی، انباری و تصرف‌های مخاطره‌آمیز می‌باشد.

تصرف کم‌خطر: تصرفاتی هستند که مقدار و یا میزان اشتعال محتویات آن کم بوده و میزان نرخ حرارت آزادشده از حریق‌های احتمالی آنها، پایین است.

تصرف میان‌خطر (گروه ۱) : تصرفاتی که میزان احتراق در آنها کم، مقدار مواد سوختنی متوسط و ارتفاع توده‌های مواد سوختنی از ۴/۲ متر بیشتر نباشد. در این تصرفات، حریق‌های با نرخ آزادسازی حرارتی متوسط موردانتظار است.

تصرف میان‌خطر (گروه ۲): تصرفاتی که مقدار و قابلیت احتراق محتویات، متوسط تا زیاد است و ارتفاع توده‌های محتویات با نرخ احتراق متوسط بیش از ۶۶/۳ متر و ارتفاع توده‌های محتویات با نرخ اشتعال بالا، بیش از ۴/۲ متر است.

تصرف پرخطر (گروه ۱): تصرفاتی که قابلیت احتراق محتویات بسیار بالا بوده و گرد و خاک، پرز و ضایعات موجود، منجر به ایجاد حریق‌های با قابلیت گسترش سریع و امکان سرایت بالا با نرخ بالای آزادسازی حرارت می‌شوند. در این تصرفات، مایعات قابل‌اشتعال وجود نداشته یا اندک است.

تصرف پرخطر (گروه ۲): تصرفاتی با مقادیر متوسط یا بالای مایعات قابل‌احتراق یا قابل‌اشتعال و یا تصرفاتی که حفاظت از مواد قابل‌احتراق بسیار مهم و گسترده است.

سیستم کشف و اعلام حریق

سیستمی متشکل از دستگاه‌های کاشف، آژیرها، چراغ‌های هشداردهنده و ماژول‌های مختلف که درصورت بروز حریق، در کمترین زمان ممکن آن‌را کشف کرده و ضمن آگاه‌سازی ساکنان و متصرفان از خطر، می‌تواند فعال‌سازی سیستم‌های تهویه، اطفای اتوماتیک، کنترل آسانسور، باز و بسته کردن دمپرهای آتش و دود و همچنین عملیاتی از این قبیل را انجام دهد.

سیستم اعلام حریق خودکار

این سیستم علاوه بر شستی، زنگ و آژیر دارای کاشف‌های اتوماتیک (دود، حرارت و شعله) و یک تابلو کنترل مرکزی می‌باشد که علاوه بر اعلام دستی، امکان اعلام اتوماتیک آتش‌سوزی (در اثر دریافت حرارت ، دود و … ناشی از آتش‌سوزی) را مهیا نموده و همچنین نشان‌دهنده طبقه و بخش یا حتی فضایی که آتش‌سوزی از آن محل شروع شده است.

در واقع یک سیستم اتوماتیک به کمک میکروپروسسور، کلیه فضاهای موردنظر را بصورت دائمی کنترل و حفاظت می‌نماید. این سیستم نقش مهمی در جلوگیری از توسعه آتش‌سوزی دارد.

سیستم اعلام حریق متعارف

نوعی از دستگاه‌ها و تجهیزات خودکار اعلام حریق می‌باشد که سیگنال الکتریکی آنها از نوع آنالوگ (غیردیجیتال) می‌باشد. این نوع سیستم به دو روش طراحی و اجرا می‌شود:

الف – سیستم اعلام حریق با قابلیت عملکرد آژیر یا زنگ مختص زون ( زونال )

ب- سیستم اعلام حریق با قابلیت عملکرد همزمانی کلیه زنگ‌ها و یا آژیرها

در این سیستم، منطقه موردنظر برحسب نیاز به چند منطقه (زون) تقسیم می‌شود. هر منطقه توسط دو زوج سیم (کابل) کاشف‌ها، شستی‌ها و زنگ‌ها را پوشش می‌دهد که دارای مدار اعلام حریق مستقل است. به محض شروع آتش در بنا، زنگ یا آژیر تمام منطقه‌ها به صدا در خواهد آمد.

سیستم اعلام حریق آدرس‌پذیر

در این سیستم تمام المان‌های بکار گرفته شده از قبیل: کاشف‌ها، شستی‌ها، زنگ‌ها، ماژول‌های ورودی و خروجی توسط یک کد یا آدرس، منحصر به فرد بوده و پانل کنترلی، اتاق یا محل موردنظر را با همان کد یا آدرس شناسائی کرده و شرایط آن‌را همراه با اطلاعات توصیفی بر روی صفحه نمایشگر جهت استفاده و هدایت سریع مسئولین ایمنی و یا ساکنین به نمایش می‌گذارد.

سیستم اعلام حریق دستی

در این سیستم تعدادی شستی و زنگ در نقاط موردنظر نصب و توسط یک زون مشترک یا مستقل، به منبع تغذیه متصل می‌گردد. در حالت عادی، شستی‌ها باز بوده و جریان از مدار عبور نمی‌نماید. درصورتی‌که یکی از شستی‌ها فعال شود، جریان در مدار برقرار گردیده و کلیه زنگ‌ها و یا آژیرها در زون مشترک فعال خواهند شد. زون مستقل هر شستی فقط زنگ یا زنگ‌های مربوطه به مدار خودش را به صدا در می‌آورد.

نکات ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق

• محصولات مورداستفاده در یک سیستم اعلام حریق می‌بایست دارای نماینگی رسمی، معتبر و فعال در تهران باشند.
• فروشنده یا نماینده می‌بایست گواهی گارانتی ۱ ساله و خدمات پس از فروش حداقل ۵ ساله را ارائه نماید.
• روی تمامی قطعات علامت‌های زیر می‌بایست قابل‌رویت باشد: مدل قطعه، علامت آزمایشگاه تاییدکننده محصول، کد قطعه و نام کارخانه تولیدکننده
• قطعات اصلی سیستم اعلام حریق عبارتند از: کاشف، آژیر، شستی، پانل مرکزی و اینترفیس
• تمامی قطعات اصلی سیستم اعلام حریق می‌بایست موردتأیید یکی از آزمایشگاه‌های معتبر بوده و از سوی آزمایشگاه مذکور مطابق استانداردهای NFPA یا BS(EN54) مورد آزمایش قرار گرفته و گواهی‌نامه رسمی معتبر اخذ کرده باشد. (گواهی آزمایشگاه باید ازطریق سایت مختص آن آزمایشگاه، قابل‌پیگیری باشد.) آزمایشگاه‌های موردتأیید سازمان عبارتند از: UL، FM، VDS، BSI، BRI(LPCB) و AFNOR
• قطعات استفادهشده در یک پروژه می‌بایست با یکدیگر سازگار (Compatible) بوده و شرایط آن به یکی از روش‌های ذیل احراز می‌گردد: تمامی قطعات ساخت یک کارخانه باشند. درصورتی‌که قطعات ساخت یک کارخانه نباشند، ارائه مدارک مثبته فنی موردتأیید، دال بر تطبیق مشخصات فنی ضروری است.
  درصورت عدم رعایت موارد بالا، گواهی سازگاری قطعات توسط آزمایشگاه موردتأیید به‌گونه‌ای‌که در سایت آزمایشگاه قابل‌پیگیری باشد، موردتأیید است.
• کابل‌های مورداستفاده در کابل‌کشی سیستم کشف و اعلام حریق باید دارای استاندارد ایران و یا استانداردهای معتبر خارجی باشد.
• چراغ‌های اضطراری و نمایش‌دهنده‌ها می‌بایست از نوع مرغوب موجود در بازار باشند.
• طراحی و اجرای سیستم‌های کشف و اعلام حریق باید براساس ضوابط این دستورالعمل و استانداردهای مراجع معتبر و موردتأیید سازمان آتش نشانی شهر تهران انجام شود. مراجع و استانداردهای موردتأیید سازمان آتش نشانی شهر تهران عبارتند از: استاندارد ملی ایران، NFPA، BS/EN
• سازمان آتش نشانی شهر تهران در طراحی و اجرای سیستم‌های کشف و اعلام حریق، هر دو استانداردNFPA وBS/EN را قابل‌قبول می‌داند. بدیهی است برای اطلاع از جزئیات (detail) در موارد خاص، مهندسین باید به متون اصلی استانداردهای فوق مراجعه نمایند.

ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق ساختمان‌ ها

• کلیه تصرف‌های مسکونی با ارتفاع ۵ طبقه و بیشتر روی زمین باید به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار و دستی مجهز شوند.
• تصرف‌های آموزشی و فرهنگی با هر تعداد طبقه، آزمایشگاه‌ها و سایت‌های کامپیوتری باید به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار و دستی مجهز شوند.
• فضاهای موجود در تئاترها، سینماها و تمامی تصرف‌های تجمعی با هر تعداد طبقه، می‌بایست به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار و دستی مجهز گردند.
• طراحی، اجرا، نصب و هرگونه تغییر، تبدیل و توسعه در سیستم‌های کشف و اعلام حریق در بناها باید مطابق معیارها و استانداردهای معتبر و توسط متخصصان کارآزموده صورت گیرد.
• در تمامی بناهایی که نصب سیستم کشف و اعلام حریق خودکار ضروری می‌باشد، سیستم اعلام و هشدار دستی نیز الزامی می‌باشد.
• کلیه هتل‌ها، متل‌ها، مسافرخانه‌ها و خوابگاه‌ها با هر تعداد طبقه باید به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار آدرس‌پذیر مجهز شوند.
• بخش‌های دارای محتویات قابل‌احتراق در تصرف‌های آموزشی، فرهنگی ازقبیل: کتابخانه، آزمایشگاه، سالن اجتماعات و … باید به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار مجهز شوند.
• در تصرف‌های درمانی، مراقبتی می‌بایست تمام راهروها، بخش‌های مراقبتی و نظارتی بیمارستان‌ها، مراکز توانبخشی، آسایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها، شیرخوارگاه‌ها، مهدهای کودک و کودکستان‌ها و خانه‌های سالمندان به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار مجهز شوند.
• بناهای اداری، حرفه‌ای دارای هر تعداد طبقه و مساحت و یا زیر تراز تخلیه خروج، باید به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار مجهز گردند.
• بناهای کسبی، تجاری و صنعتی با هر تعداد طبقه و مساحت زیربنا، باید به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار مجهز گردند.
•  تصرف‌های انباری باید به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار مجهز شوند. مگر در مواردی که انبار دارای محتویات غیرقابل‌احتراق و کم‌خطر باشد که به تأیید سازمان آتش نشانی رسیده باشد.
• تصرف‌های مخاطره‌آمیز باید به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار مجهز شوند.
• حداقل قطر یا سطح مقطع سیم هادی اعلام حریق باید مطابق دستور کارخانه سازنده باشد. حداقل سطح مقطع سیم‌های مورداستفاده نباید کمتر از ۱ میلی‌مترمربع باشد.
• فاصله کابل اعلام و اطفاء حریق با سایر کابل‌ها باید حداقل ۳۰ سانتی‌متر باشد.
• استفاده از اتصالات، مفصل‌بندی و سربندی غیراستاندارد در اجزاء سیستم اعلام حریق اکیداً ممنوع است. به عنوان مثال استفاده از نوارچسب غیرقابل‌قبول می‌باشد.
• عدم استفاده از سرسیم و سرکابل در اتصال کابل یا سیم به ترمینال‌ها و یا عدم برخورداری محل اتصال‌ها از استحکام لازم، غیرقابل‌قبول است.
• اتصال سیم زمین (با مقاومت کمتر از ۵ اهم) به پنل اعلام مرکزی الزامی است.
• تمام کابل‌های اعلام حریق در فضاهای بیرونی و پارکینگ باید از داخل لوله‌های فلزی عبور کنند.
• کابل‌های آژیر‌های اعلام حریق باید از نوع مقاوم انتخاب شوند. در اماکن صنعتی و حرفه‌ای تمام کابل‌کشی سیستم اعلام و اطفاء خودکار باید از نوع مقاوم حریق باشند.
• در تمام اجزاء سیم‌کشی سیستم اعلام حریق، رنگ سیم‌ها باید یکنواخت و مشابه یکدیگر و متمایز از سایر سیم‌کشی‌ها باشد.
• استفاده از کابل‌های با تنوع رنگ مختلف ممنوع است.
• درصورت استفاده از کابل هوایی برای سیستم اعلام حریق در فضای باز، قبل از اتصال به اولین عنصر اعلام حریق از هر طرف باید به سیستم ضدصاعقه (arrester) مجهز شوند.
• در‌صورتی‌که طول کابل در فضای باز بیش از ۶۰۰ متر باشد، می‌بایست در فواصل ۶۰۰ متری یک دستگاه صاعقه‌گیر نصب گردد.
• تمام مدارهای تغذیه اعم از باتری و برق شهر می‌بایست به فیوز با آمپر مناسب مجهز گردند. فیوزهایی با آمپر بیش از ۲ و یا ولتاژ بیشتر از ۴۰ ولت بایستی از نوع پوشش‌دار و دارای درپوش انتخاب شوند.
• سیستم برق ورودی پنل مرکزی اعلام حریق باید دارای تجهیزات حفاظتی ضدصاعقه باشد.
• کابل‌کشی سیستم‌های اعلام آدرس‌پذیر باید مطابق دستور کارخانه انجام شده و ترجیحاً از نوع شیلددار استفاده شود. درصورت استفاده از کابل شیلددار، اتصال شیلد تمامی کابل‌ها به سیم زمین ساختمان الزامی‌ست.

ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق | ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق | ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق

ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق | ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق | ضوابط ملاک عمل سیستم های کشف و اعلام حریق